زرشک ژاپنیvar.atropurpureaBerberis thunbergii
درختچه ای پایا با ارتفاع ۹/۰ تا ۸/۱ متر، شاخه ها منفرد، درازوقوس دار ومتراکم با بافت نرم، درختچه گرد، گسترش آن اندکی بیشتر از طول شاخه ها قرمز یا ارغوانی در تابستان، قرمز در پاییز و الگوی رشد ساقه زیگزاگ است. خارها در محل گره ها قرمز و به طول حدود ۲۵/۱ سانتی متر است.برگها خزان کننده، متناوب، اسپاتولا مانند یا واژ تخم مرغی(در انتهای آزاد خیلی پهن)، قرمز یا قرمز مایل به ارغوانی، این زرشک علاقه مند به خاکهای اسیدی یا خنثی می باشد.
گلها زیاد، زرد مایل به قرمز رنگ و در فروردین و اردیبهشت ظاهر می شوند. میوه سته از نوع حبه و قرمزرنگ و درخشان است که در مهرماه می رسد، جذاب بوده و تا مدتی در زمستان باقی می ماند.
پراکنش:
منشا این گیاه در سال ۱۹۱۳ در فرانسه بوده و در حال حاضر بومی ژاپن است و به عنوان گیاهی زینتی و مقاوم در شرایط خشک در بسیاری نقاط پرورش می یابد. ساقه خاردار آن روی زمین گسترده بوده و در مناطق شهری می تواند آشغالها و مواد اضافی را مهار کند. از طریق رویشی و بذر زیاد می شود.از این واریته ارقام زیادی توسعه یافته اند که از آن جمله است:
رقمBagatella (پاکوتاه)
رقمCherry Bomb
رقم Crimson pigmy (پاکوتاه و مقاوم به خاکهای فقیر دارای شاخه های کاملا قرمز)
رقمGolden ring
رقم Red chief
رقمRose glow (دارای برگهای قرمز و مایل به زرد توامان مقاوم به خاکهای فقیر)
رقمRoyal bergandi (پاکوتاه)
رقم Variegat (برگهای سبز)
رقم Thornless (بدون خار) تلاقی این گونه با زرشک بی دانه جهت ایجاد زرشک بدون خار می تواند مورد توجه قرار گیرد.
رقم Sparkle (شاخه ها سبز تیره ولی در پاییز نارنجی مایل به قرمز(۱۰)
زرشکهای زینتی و کاربرد آنها در فضای سبز
گونه های زرشک زینتی را در سه گروه می توان دسته بندی کرد: خزان دار همیشه سبز و نیمه همیشه سبز. درختچه های خزان دارو همیشه سبز به خاطر دارا بودن ویژگی های مناسبی مثل گلهای خوشه ای زرد تا نارنجی میوه های قرمز تا آبی- بنفش، تغییر رنگ زیبای شاخ و برگ در پائیز و ارتفاع مختلف از ۳۰ سانتی متر تا حدود ۵/۲ متر در طراحی فضای سبز در باغهای صخره ای تا حاشیه پارکها به صورت منفرد یا در دسته های کوچک کاربرد دارند. ارقام زینتی زرشک از نظر شکل و رنگ برگها و میوه هایشان دارای تنوع بسیار زیادی هستند. بیشتر زرشکهای خزان دار منشا آسیایی دارند کاملا مقاوم بوده و در آفتاب یا کمی سایه و تقریبا در هر خاکی که زهکشی خوبی داشته باشد به آسانی رشد می کنند. این گونه ها معمولا برگهای تخم مرغی و حبه های قرمز رنگ دارند. زرشکهای همیشه سبز دارای برگهای چرمی، اغلب کاردی شکل و دندانه دار با میوه های آبی، سیاه و ارغوانی می باشند. آنها عمدتا منشا آسیایی داشته و تعداد کمی نیز از آمریکای جنوبی هستند.(۱۰)
Berberis darwinii و Berberis stenophylla زیباترین درختچه های همیشه سبزی هستند که پرورش داده می شوند. زرشک آمریکایی بومی شمال شرق آمریکاست. زرشک ژاپنی اغلب به عنوان پرچین یا یک درختچه زینتی کاشته می شود و چندین رقم با شاخ و برگ ارغوانی یا زرد پاکوتاه آن در طراحی فضای سبز کاربرد دارد.از زرشک ژاپنی که متداولترین گونه زرشک مورد استفاده در طراحی فضای سبز در نقاط مختلف دنیاست و از قابلیت سازگاری خوبی نیز برخوردار است تا سال ۱۹۸۱، ۱۶ رقم مختلف زیبا معرفی شده که از نظر رنگ برگ در دو گروه برگ قرمز (ارغوانی) با نام atropurpurea و گروه برگ سبز قرار می گیرند.
گونه های زینتی زرشک در باغ های گیاه شناسی ایران
طبق اطلاع در سالهای ۱۳۵۳-۱۳۵۱ حدود ۳۲ گونه خارجی زرشک به وسیله باغ گیاه شناسی ایران و ۶ گونه خارجی نیز به وسیله دانشکده کشاورزی کرج به کشور وارد و کشت گردیده است.(۳)
باغ گیاه شناسی ملی ایران
در حال حاضر ۷ گونه و دورگ زینتی زرشک به نامهای علمی زیر در این باغ وجود دارند:
B.ottawansis(B.thunbergii*B.vulgaris) B.vulgaris
- thunbergii var.atropurpure B.wilsoniae
B.lologensis(B.darwinii*B.linearifolia) B.coxii
B.panlanensia=B.sanguinea
در گلخانه این باغ نیز دو گونه زیر از طریق بذر کشت شده اند:
B.morrisonensis B.koreana
باغ گیاه شناسی نوشهر
در این باغ هم اکنون ۷ گونه و رقم زیر وجود دارد:
B.lycium
B.chinensis
B.wilsoniae
B.rubrostilla
B.vulgaris
B.wilsoniae var.sabcaulialta
B.gagnepainii var.lanceifolia
همچنین در این باغ ۴ گونه زیر نیز وجود داشته که در حال حاضر از بین رفته است.
B.orientalis var.brachibotrys
B.aggregata
B.aristata
B.julianae
(۵)
ترکیبات شیمیایی :
در تمام قسمتهای این گیاه آلکالوئید های بربرین ، اکسیاکانتین ، بربامین وجود دارد . مقدار آلکالوئید در پوست ریشه زرشک بیشتر از قسمت های دیگر این گیاه است .
میوه زرشک دارای حدود ۴درصد مواد قندی ، ۶۵ درصد اسید مالیک واسید تارتاریک ومقداری صمغ می باشد .
سایر آلکالوئیدهای مختلف زرشک شامل بربامین، بربروبین، ژاتوریزین، اکسیاکانتین، پالماتین، برولیسین، کلومبامین و والرسین و ترکیبات دیگر هستند.(۱۰)
اشکال زرشک
زرشک در شکل چای، کپسول، عصاره ها، مایع یا تنتورها و یا پماد موضعی عرضه میشود. عصاره های حاصل از این ماده به صورت دارویی حاوی ۸ تا ۱۲ درصد محتوای الکالوئید ایزوکینولین استاندارد شده است.(۸)
مصارف غذایی زرشک
زرشک به دلیل رنگ و طعم دلپذیرش سالهاست که زینت بخش سفره های ایرانیان است. این نوع زرشک به عنوان مکمل برنج و زعفران در بسیاری از سفره های ایرانی حضور داشته و از آن در تهیه زرشک پلو بامرغ، ته چین و انواع خوراکها استفاده می شود.میوه نارس آن در تهیه مربا، لواشک، آب میوه و شربت کاربرد دارد.
مصارف دارویی زرشک
- برگ و میوه زرشک
میوه زرشک طبیعتی سرد و خشک دارد و در طب سنتی مقوی کبد و قلب، صفرابر، مسکن حرارت معده و بندآورنده سیلان خون بواسیر است، همچنین از خونریزی مزمن جلوگیری می کند. در مورد اشخاص سرد مزاج اگر آن را مخلوط با داروهای گرم مانند سنبل الطیب بخورند برای تقویت و رفع انسداد کبد بسیار نافع است. از برگ زرشک به تنهایی یا مخلوط با داروهای مناسب برای زخم روده ها و نیز رفع اسهالهای ناشی از ضعف امعاء و احشای داخل شکم استفاده می شود. در مغولستان زرشک را برای خارج کردن رطوبت و بند آوردن خونریزی و برای بیماری هایی با ترشحات مخاطی به کار می برند. همچنین برای میوه زرشک خاصیت منقبض کننده عروق قائل هم بوده و بربرین را به عنوان مقوی معده و ضد استفراغ های دوره بارداری توصیه کرده اند. جویدن برگ زرشک نیز باعث سفتی لثه ها می شود.برگ زرشک به عنوان قابض و در درمان عوارض ناشی از فقدان ویتامین C نیز به کار می رود.(۸) برای درمان اسهال مزمن پانزده تا سی گرم برگ خشک درختچه زرشک را در نیم لیتر آب سرد ریخته و می جوشانند. سپس آن را صاف کرده با عسل شیرین می کنند و هر روز بین غذاهای اصلی سه بار و هر بار یک فنجان از آن را می نوشند. همچنین بگ زرشک در دیسانتری مزمن، آب آوردن انساج و در اسکوربوت استفاده می شده است.(۱۱)
تحقیقات جدید در مدلهای حیوانی، نقطه نظرات اطباء گذشته در مورد منع منصرف زرشک در بارداری را مورد تائید قرار می دهد. به طوری که مشخص گردید که بربرین که یکی از آلکالوئیدهای اصلی میوه زرشک است، می تواند موجب انقباضات عضلانی صاف رحم گردد و افزایش انقباض می تواند منجر به سقط شود. لازم به ذکر است که بربرین علاوه بر اثرات سقط آور آن به علت سمیت در دوزهای بالای آن موجب اثرات تراتوژنیک می شود.
همچنین ماده Dihydropalimitinum دی هیدروکسید پالمیتینیوم موجود در میوه زرشک دارای خاصیت ضد استروژنی است که باعث آتروفیه شدن آندومتر و سیر برگشتی غدد استرومائی و چروکیده شده آن می شود. این تغییرات باعث عدم تغذیه کامل جنین و اختلال در عملکرد رشد و نمو جنین می گردد. در ضمن بررسی های انجام شده بر روی مدل حیوانی مشخص نمود که تجویزKg/g 5/3 عصاره آبی میوه زرشک در موش های سوری، نژاد Balb/c در روزهای ۷،۸، ۹ بارداری که برابر ۳ ماهگی در انسان است، می تواند موجب توقف رشد جنین ها و بروز ناهنجاری در ستون مهره، دستگاه عصبی، چشم، صورت و دست ها گردد. با توجه به این که زرشک در برخی از مناطق ایران از جمله شاهرود سبزوار و بیرجند به عنوان یک نوشیدنی مفرح مصرف می گردد پیگیری اثرات میوه زرشک در یک مطالعه جامع انسانی در بارداری ضروری است تا بتوان با استفاده صحیح از آن از عوارض احتمالی یادشده جلوگیری نمود.(۱۴)
- پوست ساقه و ریشه زرشک
پوست ریشه زرشک از نظر طبیعت گرم و خشک است و در عین حال در آن نیروی سردی و قابضه وجود دارد. مدر بوده و شربت آن تلخ است. دم کرده آن مقوی کبدهای سرد می باشد. پوست ریشه و ساقه زرشک را پیشتر در پزشکی مخصوصا از زمان جالینوس، دیوسکورید، پلینی دانشمندان یونان و روم باستان به عنوان مقوی و اشتهاآور مصرف می کردند. همچنین به عنوان صفرابر و مسهل نیز مورد استفاده است.(۷)
جوشانده پوست خشک ریشه گیاه زرشک همراه با عسل برای دفع سنگ کلیه و مثانه سودمند است. برای معالجه کسانی که با تریاک مسموم شده اند معمولا از جوشانده ریشه درختچه زرشک استفاده می شود به دلیل خواص شبه مرفین آن و برای ترک اعتیاد نیز کاربرد دارد. همچنین برای دفع سنگ کلیه و معالجه یرقان و سنگ صفرا مفید می باشد. برای تهیه جوشانده پوست ریشه زرشک ۲۵-۲۰ گرم پوست خشک ریشه را پانزده دقیقه در یک لیتر آب خیس کرده و بعد ظرف محتوی آن را روی شعله می گذارند تا بجوشد سپس صاف کرده با عسل شیرین می کنند و هر روز سه فنجان از آن را می نوشند.
در چین و ژاپن از پوست درختچه زرشک ژاپنی به عنوان خنک کننده ضد انگل و ضدعفونی کننده استفاده می شود و برای کاهش تب و همچنین برای معالجه ترشح مفرط خون قاعدگی نیز تجویز می شود. (۱۴)
در آمریکا و اروپا پیش از این پوست ساقه و پوست ریشه زرشک به عنوان ضدعفونی کننده، قابض، درمان یرقان، مسهل، تب بر، درمان دل درد و داروی ضداستفراغ و داروی نیروبخش تلخ استفاده می شده است. گلها و پوست ساقه هم به عنوان دارویی برای درمان روماتیسم به کار می رفته است.(۱۰)
پوست ریشه دارای خاصیت مسهلی و بازکننده مجرای کبد و کیسه صفرا می باشد. برای رفع بحران کبد ۲۵ گرم پوست خشک ریشه این گیاه را در نیم لیتر آب سرد به مدت نیم ساعت خیس کرده می جوشانند آنگاه پس از صاف کردن شیرین می کنند و بعد از هر غذا یک فنجان می نوشند. این جوشانده علاوه بر اثر مفیدی که در روی ناراحتیهای کبدی دارد یرقان و سنگ کیسه صفرا را برطرف می سازد زیرا عمل کبد را مرتب کرده و صفرا را به خارج دفع می نماید. این جوشانده روی کلیه ها نیز موثر بوده، شن و سنگ کلیه را از بین می برد.(۱۳)
کاربرد زرشک در درمان سایر بیماری ها در ایران
نتایج پژوهشها نشان داده که بربامین که یک بنزیل ایزوکینولین آلکالوئید است و در پوست ریشه زرشک وجود دارد و دارای خاصیت آنتی اکسیدان قوی است، در کاهش فیبروز ناشی از تجویز داروی ضد سزطان بلئومایسین موثر بوده است. در بررسی پاتولوژیکی مشخص شده که بلئومایسین باعث تحریک شدید حبابهای ششی و تجمع کلاترن بوده و بربامین توانسته است به میزان قابل توجهی اثر آن را تخفیف دهد.
براساس پژوهشی در دانشکده داروسازی مشهد عصاره ریشه و اندام هوایی زرشک در درمان سالک بر روی موش و آمستر (حیوانی شبیه خوکچه هندی) آزمایش شد و نتایج مقدماتی، حاکی از خواص درمانی موثر عصاره این گیاه بود.
پلاک دندان یکی از عارضه های شایع در جامعه ایران است که عامل اساسی ایجاد پوسیدگی دندان و آماس لثه می باشد. با توجه به طبیعت میکروبی این پلاک و همچنین با توجه به فعالیت ضدمیکروبی عصاره پوست ساقه و ریشه گیاه که محتوی حدود ۵/۱% بربرین می باشد یک نوع ژل دندانی بر این اساس فرمولاسیون شده و اثرات آن کاهش درصدی شدیدی را روی پلاک دندان و عارضه آماس لثه نشان داد.(۱)
سایر مصارف و کاربردها
از زرشک علاوه بر مصارف گفته شده، جهت رنگ کردن الیاف پشم،ابریشم و پنبه استفاده می شود. دلایل متعددی برای استفاده از رنگهای گیاهی و معدنی برای رنگ کردن (به خصوص پشم ) وجود دارد که عمدتا پایداری این رنگها و حفظ محیط زیست در نتیجه کاربرد آنهاست.
همچنین از چوب زرشک که بسیار خوب خراطی می شود برای کارهای خاتم کاری و منبت کاری استفاده می شود و خار آن نیز برای خلال دندان مفید است. ضمنا چوب زرشک جلاپذیر می باشد.(۱۳)
نیازهای اکولوژیکی زرشک
زرشک برای تولید میوه کافی و عملکرد بالا به یک محل آفتابی با جریان هوای خوب احتیاج دارد. درختچه زرشک در برابر باد مقاومت خوبی داشته و از آن به عنوان حصار و بادشکن نیز استفاده می شود اما وزش بادهای گرم بویژه در هنگام گل دهی میزان تولید و کیفیت میوه آن را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. سرمازدگی گلها به دلیل ظهور دیرهنگام آنها به ندرت مشاهده گردیده اما سرمازدگی میوه ها در صورت مواجهه با سرماهای زودرس پاییزه و یا برداشت دیرهنگام آن دیده شده است.
جنس زرشک دارای نیازهای آبی متفاوتی می باشد به طوری که اکثر گونه های دیپلوئید در آرژانتین در مناطقی با بارندگی ۳۰۰۰-۱۲۰۰ میلی متر رشد می یابند اما یک گونه تتراپلوئید در مناطقی با ۲۷۰-۱۵۰ میلی متر بارندگی رشد مناسبی را نشان داده است.
نیاز آبی زرشک بی دانه نسبت به درختان یا درختچه های میوه مشابه پایین می باشد و یکی از دلایل اصلی جایگزین شدن این درختچه در الگوی کاشت شهرستانهای جنوبی خراسان درآمد نسبتا خوب به ازای مصرف یک متر مکعب آب می باشد. نیاز خالص آبیاری آن حدود ۹۹۰۰ متر مکعب در هکتار است که بسته به روشهای آبیاری به کار گرفته شده نیاز ناخالص آبیاری بیشتر از این مقدار می باشد.
زرشک بی دانه طالب خاکهای نسبتا سبک لومی- شنی با زهکش خوب در مناطق کوهپایه ای است و در خاکهای گچی و آهکی نیز به خوبی رشد می کند، همچنین EC و PH بالا را تحمل کرده نیازی به خاکهای غنی ندارد. در مجموع گیاه کم توقعی است. (۹)
روش های تکثیر
تکثیر زرشک به وسیله پاجوش، ریشه دارکردن قلمه ساقه و کاشت بذر انجام می شود. معمولا قلمه های ساقه به صورت خشبی در آخر پاییز تهیه می شود. تکثیر به وسیله دانه یا بذر در بهار یا پاییز صورت می گیرد و معمولا بذرها در عمق ۵/۲ سانتی متر خاک کاشته می شود. بهترین روش تکثیر این گیاه پاجوش است. گیاه زرشک در هر خاکی رشد و نمو می یابد. معمولا قبل از احداث باغ زرشک شخم عمیق زده و از سال دوم به زمین کود می دهند. نهال های کوچک زرشک پس از رسیدن به ارتفاع ۳۰ سانتی متر به بار می نشیند. از سال دوم هرس این گیاه انجام می شود. فواصل کشت بوته ها حداقل۳*۳ متر برای کشت آبی و حداکثر ۷*۷ متر برای کشت دیم است (در مناطق خشک به خاطر آب گیری فاصله زیاد است. هر گیاه باید بتواند حداکثر رطوبت را از خاک اطراف خود جذب کند) عمق چاله های کاشت نهال های زرشک به ابعاد ۵۰*۵۰*۷۰ سانتی متر می باشد.(۱۰)
آفات زرشک
- زنبورسرشاخه خوار
- شته زرشک
- پروانه برگخوار
- کنه دو نقطه ای
- گوشخیزک
بیماری های زرشک
- عدم تغییر کامل رنگ میوه
- چروکیده و خشک شدن میوه
- جارویی شدن
- کتابی شدن شاخه ها
- لکه لکه شدن پشت برگها
- خشکی و زوال درختچه
(۲)
روش های برداشت
برداشت محصول زرشک در یک مرحله صورت می گیرد و در صورتی که بارانهای زودهنگام پاییزه به وقوع نپیوندد می توان زمان برداشت را تا دستیابی به کیفیت عالی میوه از نظر طعم به تاخیر انداخت، زیرا میوه های نارس کاملا ترش و تا حدودی گس هستند.
در برخی سالها با ریزش بارانهای زودهنگام پاییزه (به دلیل محدود بودن امکانات باغداران) در طول دوره خشک کردن زرشک مشکلاتی ایجاد می گردد و محصول در خرمن گاه فاسد شده و یا آسیب می بیند، لذا زرشک کاران برای اجتناب از اثرات نامطلوب این گونه بارشها معمولا زرشک را زودتر از موقع مناسب آن برداشت می نمایند.
برداشت زرشک به دلیل نازکی پوست میوه و همچنین وجود خارهای فراوان و تراکم شاخه ها در این درختچه یکی از مشکل ترین و پرهزینه ترین مراحل تولید این محصول است. در حال حاضر برداشت زرشک به روشهای زیر انجام می گیرد:
- روش خوشه چینی (چیدن خوشه ها با دست)
- روش ضربه ای (برداشت به وسیله ضربه زدن به شاخه ها)
- روش شاخه بر (بریدن شاخه های حامل خوشه های میوه)
- روش تلفیقی (روش شاخه بر- روش ضربه ای)
- سیستم برداشت مکانیکی
فرآوری زرشک
عمده ترین شکل تهیه وارئه این محصول،زرشک خشک است که عمدتا در جنوب خراسان تولید شده ودر نقاط مختلف ایران به عنوان یک افزودنی غذایی به غذاهای به غذاهای سنتی مثل زرشک پلووهمچنین تهیه مربا به مصرف می رسد.میوه زرشک تازه نیز در فصل برداشت که اواسط مهر تااوایل آبان ماه است به صورت محدود به بازار عرضه می شود وبه ویژه در شهرهای بیرجند،قائن،مشهدو نیشابورمردم به صورت خانگی از آن ،به ندرت به صورت تازه خوری مصرف می شود.
۷-۳-۱ روش سنتی
در حل حاضربخش اعظم میوه زرشک تولیدی به صورت سنتی خشک شده وعرضه می گردد.درروش سنتی ،ابتدا زرشک از سطح باغات به سه راه برداشت می گرددو بر اساس روش برداشت نحوه خشک کردن نیز متفاوت است.
۱- برداشت خوشه هابه وسیله دست
۲- برداشت به وسیله ضربه زدن به شاخه ها
۳- برداشت به وسیله بریدن شاخه های حامل میوه
تحقیقات در مورد روش برداشت با استفاده از سست کننده های گیاهی و جمع آوری توسط مکنده نیز انجام شده است که هنوز کاربرد وسیع پیدا نکرده است.(۱۵)
در دو روش اول یعنی برداشت خوشه به وسیله دست و برداشت به وسیله ضربه زدن به شاخه ها زرشک جمع آوری شده درون کیسه یا کارتنهای مقوایی و چوبی ریخته شده و به محل خشک کردن که معمولا دور از باغ قرار دارد حمل می گردد.اکثر روستاییان از پشت بام خانه ها که به طور معمول از کاهگل یا آسفالت پوشیده شده است استفاده می کنندو غالبا با پهن کردن پلاستیک، گونی یا برزنت در زیر آن از آلوده شدن میوه در اثر تماس با زمین جلوگیری می کنند.زرشک در شرایط مناسب در زیر آفتاب پاییزی ظرف ۱۰-۱۵ روز به رطوبت مطلوب رسیده و خشک می گردد. خطر بارندگی های موسمی و فساد زرشک، حمله پرندگان و حشرات از بزرگترین علل آسیبها و ضایعات در این روش می باشد.به هر حال زرشک خشک شده جمع آوری می شود و با روشهای دستی و نیمه دستی و نیز بوجاری ( جداسازی شاخ و برگ و دم) تمیز شده و به صورت فله درون کارتن یا گونی بسته بندی شده، عرضه می گردد.کیفیت زرشک برداشت شده به وسیله دست پس از خشک شدن به مراتب بهتر از روش ضربه زدن و جمع آوری از زیر درخت بهتر است زیرا میوه زرشک تازه آسیب کمتری دیده و در هنگام خشک شدن سالم تر می ماند.اما زرشک جمع آوری شده از زیر درخت به علت آسیب های ناشیاز ضربه و سقوط ، دچار لهیدگی شده و کیفیت پایین تری دارد.
در روش سوم-برداشت زرشک به وسیله بریدن ، شاخه های حامل میوه –شاخه های زرشک به محل خشک کردن حمل می گردد.معمولا برای خشک کردن این نوع زرشک از محلهای سرپوشیده یا ا نبار ها استفاده می گردد.ابن نوع انبار ها مجهز به داربستهای چوبی – فلزی ویا به صورت سیم کشی شده می باشد که خوشه ها و شاخه های بلند زرشک بر روی آن پهن شده و با تهویه و در مجاورت سایه در مدت ۱۴-۲۵ روز زرشک خشک می شود.زرشکی که با این روش خشک می گرددجنانچه از خطر پوسیدگی، حمله قارچ ها و مخمر ها ویا سایر عوامل مصون بماند زرشک مرغوب تری نسبت به زرشک خشک شده به روش های قبل است. به علاوه خطر فساد ناشی از بارندگی را نیز ندارد. پس از خشک شدن و رسیدن به رطوبت مطلوب با تکان دادن شاخه ها میوه های خشکشده جداشده و جمع آوری می گردد.
۷-۳- ۱ – ۱ شرایط بهینه جایگاه خشک کردن
برای جلوگیری از آسیب و ضایعات ناشی از خشک کردن در روش های سنتی محل بارگاه بایستی در بلندی و دور از گرد و خاک یا آغل نگهداری حیوانات و ترجیحا سر پوشیده باشد تا علاوه بر جلوگیری از آلودگی های ناشی از گرد و خاک در مقابل ریزش بارا نها ی موسمی نیز مصون بماند.کف بار گاه پوشیده از سیمان یا آسفالت باشد و قبل از پهن کردن زرشک بر روی آن توسط پالت های چوبی یا تورهای سیمی که بتوا ند اندکی از سطح زمین( حداقل ۵ -۱۰ سانتی متر) بالاتر باشد و تهویه وخروج رطوبت از زیر به خوبی انجام گیرد پوشیده شود.پهن کردن پلاستیک در زیر میوه تازه نه تنها مانع از خروج رطوبت شده بلکه به علت عرق کردن ناشی از تنفس میوه کاملا خیس و مرطوب مانده و سسب لهیدگی و فساد زرشک های زیرین می گردد لذا استفاده از پارچه های توری و یا گونی های کتانی بسیار مناسب تر است.حداکثر میزان انباشتگی محصول برروی بارگاه نبایستی بیشتر از ۳ سانتی متر باشد، به علاوه برای مصون ماندن از حمله حشرات و پرندگان استفاده از تورهای پارچه ای بر روی سطح محصول بسیار مناسب است.محل بارگاه بایستی طوری باشد که تهویه هوا به خوبی صورت گرفته و رطوبت خارج شده از میوه تا حد ممکن از سطح محصول دورگردد. زرشکی که درسایه و در فضای باز و با شرایط فوق خشک می شود کیفیتی به مرتب بهتر از زرشک خشک شده در آفتاب خواهد داشت و طول مدت خشک شدن آن چندان تفاوتی با شرایط آفتاب نخواهد داشت (۱۶)
چنانچه زرشک در انبارها خشک شود ا نبارها بایستی کاملا تمیز و عاری از حشرات وجوندگان ویا حیوانات باشد. تهویه در انبار ها باید توسط دریچه های توری دار برای ممانعت از ورود حشرات و یا به وسیله فن های ورود و خروج هوا صورت گیرد. رطوبت نسبی انبار ها بایستی کمتر از ۷۰ درصد و در جه حرارت مناسب خشک کردن ۲۵-۴۰ در جه سانتی گراد باشد. نفوز مستقیم نور خورشید به داخل انبار نامناسب است.چنانچه از داربست استفاده می شود داربست های چوبی یا از جنس فلز گالوانیزه یا آلومینیوم باشد تا خطر زنگزدگی و انتقال آن به محصول وجود نداشته باشد. اگر از طبق های چوبی یا فلزی استفاده می شود شیار های کف طبق بایستی به اندازه کافی باشد تا عبور و مرور هوا از زیر نیزبه خوبی صورت گیرد . ارتفاع داخلی طبق چوبی نبایستی از ۵ سانتی متر بیشتر باشد و طبق ها باید دارای پایه ای بلند به ارتفاع ۱۰ سانتی متر باشند تا فضای کافی برای عبور و مرور هوا با قرار گرفتن روی هم داشته باشند. توری های سیمی که شاخه های زرشک برروی آن ا نداخته می شود بایستی از جنس گالوانیزه و ضد زنگ باشند و در فواصل مناسب نسب شوند تا از در هم رفتگی خوشه ها ی زرشک جلوگیری به عمل آید. به علاوه در کف چنین انبارهایی برزنت یا پارچه های تمیز درزیر توریها پهن شود تا به تدریج زرشک ها یی که بر اثر خشک شدن می ریزند بر روی این پارچه ها ریخته و در موقع جمع آوری عاری از آلودگیهای ناشی از تماس با زمین باشند .(۱۶)
- ۷-۳-۲ روش صنعتی
- ۷-۳-۲-۱ مراقبت های قبل از فر آوری صنعتی
میوه تازه زرشک بسیار حساس بوده و عمر انبار مانی چندانی ندارد، لذا پس از برداشت بایستی هر چه سریعتر مصرف شده یا فرآوری گردد.هرچند تحقیقات جامع و کاملی در خصوص شرایط مطلوب نگهداری و جلوگیری از فساد زرشک تازه انجام نشده است اما به نظر می رسد به مانند سایر میوه های دانه ریز مثل انگور و توتها وشرایط مساعد نگهداری آن در سرد خانه بین ۱۵-۷۵ روز باشد
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.